Fortyfikacje z okresu I. republiki Czechosłowackiej

Umocnienia budowano z wielkim zapałem i, chociaż nieukończone, zostały po wzorowo przeprowadzonej mobilizacji obsadzone oddziałami armii czechosłowackiej, przygotowanymi do obrony kraju przed faszystowską napaścią. Niestety, 30 września 1938 r. zostało zawarte haniebne porozumienie monachijskie, w którym mocarstwa europejskie nakazały Czechosłowacji ustąpienie ze swych obszarów pogranicznych, zamieszkałych w większości przez Niemców sudeckich. Władze Czechosłowacji zostały przez byłych sojuszników - Francję i Wielką Brytanię – zmuszone „w imię pokoju w Europie“ do podpisania traktatu i odstąpienia ziem pogranicznych Niemcom, wraz ze znajdującymi się na nich fortyfikacjami. Droga do II wojny światowej została otwarta.

Nikt nie jest sobie w stanie wyobrazić, jak rozgoryczeni musieli być czechosłowaccy żołnierze, kiedy oddawali bez walki pograniczne twierdze. Niemiecka armia po aneksji Sudetów testowała na czechosłowackich umocnieniach swoją broń i taktikę, z miernymi rezultatami. Z szeregu fortyfikacji usunięto pancerne kopuły i strzelnice. Nieużytkowane obiekty niszczały także po wojnie. Pierwszym odtajnionym i udostępnionym publiczności dopiero w 1969 r. był fort w Dobrošovie. W nowych warunkach ustrojowych setki pasjonatów rekonstruują i udostępniają do zwiedzania kolejne obiekty, chcąc przypomnieć o niespełnionych snach budowniczych, oddaniu żołnierzy i sprzedaniu naszego narodu. Dobrowolna praca nowych właścicieli zrzeszonych w Klubach Historii Wojskowości i innych organizacjach, poświęcających swój wolny czas oraz nierzadko duże środki finansowe, pozwoliły stworzyć cały szereg muzeów w fortyfikacjach pasa pogranicznego i zachować je dla przyszłych generacji.

Obiekty lekkie

Lekki schron wz.37 – słynny „řopík“. Po doświadczeniach ze schronem wz. 36 przyjęto jako uniwersalny, standardowy wzór dla obiektów lekkiego typu obronnego wzór 37, projektowany w kilku wariantach (wz.37 A, B, C, D i E). Był to schron dla siedmiu żołnierzy przeznaczony do obsługi karabinu maszynowego strzelającego ogniem skośnym w kierunku podobnych obiektów. Od strony ataku nieprzyjaciela znajdowała się najgrubsza ściana schronu, chroniona dodatkowo kamienną ostrogą. Możliwość prowadzenia ognia po skosie uniemożliwiało przeciwnikowi oddawanie strzałów bezpośrednio w stronę otworów strzelniczych lub wejścia do schronu. Genialne rozwiązanie techniczne schronu zabezpieczało skutecznie przed atakiem pociskami do kalibru 100 mm włącznie.

Lekkie schrony wz. 37 budowano w powiązanych szeregach w odległości 150 – 400 m od siebie, w jednej linii, w terenie otwartym we dwóch, a w miejscach krytycznych nawet w czterech liniach.

Popularna nazwa schronu - „řopík“ pochodzi od skrótu „Ředitelství opevňovacích prací“ (dyrekcja robót fortyfikacyjnych), która zajmowała się budową umocnień. Setki lekkich schronów wz. 37 można spotkać nie tylko na terenie Gór Orlickich i Jestřebích, ale także na grzbietach Karkonoszy.

Obiekty ciężkie

Podobnie jak „řopíki“ obiekty ciężkie miały prowadzić ostrzał po linii skośnej. Zadaniem zespolonej linii ciężkiej obrony miało być długotrwałe powstrzymywanie naporu wojsk niemieckich skierowanego do wewnątrz kraju. Głównym elementem ciężkiej linii obrony miał być tzw. schron piechotny na 10-40 żołnierzy, wyposażony w działa i ciężkie karabiny maszynowe. Obiekt z reguły posiadał jedno piętro podziemne z koszarami i magazynami, oraz piętro nadziemne ze stanowiskami strzeleckimi. Ostrzał miał być prowadzony z otworów strzelniczych i ze strzelnic obrotowych umieszczonych w części stropowej bunkra. Bunkry były doskonale wyposażone we wszelkie niezbędne instalacje: niezależne studnie, systemy wentylacyjne usuwające spaliny powstające na skutek prowadzenia ostrzału czy rzadko spotykane w latach trzydziestych XX w. spłukiwane toalety.

Bunkry były przystosowane do prowadzenia długotrwałej obrony. Żołnierze mieli do dyspozycji wystarczającą ilość amunicji i żywności. Bunkry o najwyższej klasie odporności były w stanie wytrzymać ostrzał pociskami przeciwpancernymi do kalibru 420 mm włącznie, przy czym większość uzbrojenia ówczesnej armii niemieckiej miała w przybliżeniu dziesięciokrotnie mniejszą siłę rażenia.

Bunkry przeciwpiechotne możemy dziś spotkać w fortach lub jako samodzielne obiekty ciężkiej obrony, np. w tzw. zamku Jestřebích hor (w okolicy Odolova), w okolicy Nachodu (Březinka), lub Rokytnicy v Orlických horách.

Forty artyleryjskie

Do celów prowadzenia bezpośredniego ciężkiego ostrzału wojsk nieprzyjaciela przeznaczono tzw. forty artyleryjskie, czyli fortyfikacje wykonane z żelbetonu, umożliwiające obronę okrężną. Prócz bunkrów przeciwpiechotnych w skład fortu wchodziły bunkry artyleryjskie z haubicami dalekiego zasięgu, obrotowe wieże artyleryjskie i bunkry wyposażone w granatniki. Wszystkie obiekty były połączone ze sobą systemem przejść podziemnych z pomieszczeniami magazynowymi. Forty miały być obsadzone przez setki żołnierzy, którzy mogli przetrwać oblężenie trwające nawet kilka miesięcy.

W linii ciężkiej obrony pomiędzy Trutnovem i Ostrawą postanowiono wybudować łącznie trzynaście fortów artyleryjskich, z czego siedem miało znajdować się na terenie Kraju Kralovehradeckiego. Największy fort, twierdza Babí koło Żaclerza, miała mieć siłę rażenia 243 strzałów na minutę oddawanych z dziesięciu haubic.

Ani jeden fort artyleryjski nie został całkowicie ukończony (w przypadku fortów Jírova hora i Poustka nie rozpoczęto nawet budowy), na terenie Kaju Kralovehradeckiego udostępniono do zwiedzania twierdze Hanička i Skutina v Orlických horách, Dobrošov u Náchoda i Babí u Trutnova.

UDOSTĘPNIONE OBJEKTY w Kraju Kralowehradeckim:

twierdza Babí (Stachelberg)

Z planowanej największej twierdzy „betonowej granicy“ zdołano ukończyć jedyny obiekt – bunkier przeciwpiechotny T-S 73. W jego wnętrzach umieszczono wystawę poświęconą sztuce fortyfikacji. Udostępniono również podziemną część fortu oraz lekki schron wz. 37 typ A-160.www.stachelberg.cz

twierdza Dobrošov

Obiekt udostępniony do zwiedzania od 1969 r., składający się z bunkra artyleryjskiego N-S 75 "Zelený", bunkra przeciwpiechotnego N-S 72 "Můstek" i części przyległych podziemi (skład amunicji, koszary). W budynku gospodarczym znajduje się stała wystawa poświęcona dziejom armii I. Republiki Czechosłowackiej.

www.pevnost-dobrosov.kvalitne.cz

twierdza Hanička

Fort artyleryjski z 30 lat XX w. przebudowany w latach 80 XX w. na schron przeciwatomowy i nowoczesne stanowisko dowodzenia. Do zwiedzania udostępniono podziemną część fortu, bunkier artyleryjski i przeciwpiechotny. W budynku wejściowym wystawa broni i wyposażenia technicznego fortu.

www.hanicka.cz

twierdza Skutina

Od 2000 r. udostępniono do zwiedzania jeden z dwóch ukończonych obiektów fortu – bunkier przeciwpiechotny N-S 48 „U stodol“. Oprócz zwiedzenia obu pięter bunkra można również przejść klatką schodową do rozległych podziemi i zapoznać się z metodami drążenia i budowy podziemnych chodników.

www.tvrz-skutina.cz

schron dła piechoty N-S 84 "Voda"

Nowo otwarty obiekt ciężkich fortyfikacji, będący częścią skansenu umocnień w Bělovsi. Ekspozycja z unikatowymi eksponatami broni, mundurów i wyposażenia uzupełniona jest projekcją wideo. Do schronu można łatwo dotrzeć od centrów handlowych w dzielnicy Náchod-Běloves. Jego położenie, a także to, że jest to wyjątkowy obiekt, bo tylko jednopiętrowy, sprawiają, że jest on dostępny również dla osób niepełnosprawnych.

www.brezinka.cz

schron dła piechoty N-S 82 „Březinka“

Obiekt ciężkiej linii obrony zlokalizowany nad Náchodem, zachowany w doskonałym stanie łącznie z oryginalnym działem. Realizowany na miejscu projekt "Běloveského pevnostního skanzenu" (Běloveskiego skansenu fortyfikacyjnego) ma za zadanie prezentować kompletny fragment ciężkiej i lekkiej linii obrony.

www.brezinka.cz

schron dła piechoty N-S 71 „V sedle“ (KAHAN III)

Losy schronu piechotnego niedaleko twierdzy Dobrošov były wyjątkowe. Obiekt umocnień przedwojennych w związku z budową schronu przeciwatomowego w grupie warownej Hanička przebudowano pod kryptonimem Kahan w latach 1986-1989 na centrum łączności tajnej Służby Bezpieczeństwa Państwowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Obecnie Klub Umocnień Czechosłowackich "Montace" prowadzi tu muzeum zimnej wojny.

www.kahan3.wz.cz

schron dła piechoty T-S 27 „Nad cestou“

Samodzielny bunkier piechotny zbudowany na I. linii obrony. Obiekt zachowany w bardzo dobrym stanie. Od 1998 r. trwa jego rekonstrukcja. Mimo tego, że prace odtworzeniowe nie są jeszcze ukończone, obiekt jest udostępniony do zwiedzania.

www.t-s27.cz

schron dła piechoty T-S 26 „Odolov“

Obustronny bunkier piechotny zbudowany na I. linii obrony w pobliżu wioski Odolov na grzbiecie Jestřebích hor. Obiekt jest stopniowo wyposażany w nowe eksponaty, we wnętrzu przygotowano małą wystawę historyczno-wojskową, na której prezentuje się dokumenty oraz przykłady uzbrojenia.

www.t-s26.cz

schron dła piechoty T-S 20 „Pláň“

Samodzielny bunkier piechotny zbudowany na II.linii obrony w okolicy wsi Chlívce, w kierunku na Červený Kostelec. W obiekcie znajduje się muzeum II.wojny światowej, z dużą liczbą eksponatów wyposażenia i uzbrojenia z epoki. Pomnik bohaterów walki o wolność Czechosłowacji w latach 1938-1945.

www.t-s20.unas.cz

schron dła piechoty T-S 19 „Turov“

Samodzielny schron piechoty w Górach Jastrzębich (czes. Jestřebí hory) przegradzał, wraz z sąsiednim obiektem T-S 20, drogę Stárkov – Červený Kostelec. W czasie okupacji niemieckiej na obiekcie przeprowadzano próby wytrzymałości, dlatego jest bardzo uszkodzony. Obecnie lokalny Klub Historii Wojskowej na własny koszt przeprowadza jego kapitalny remont. Zwiedzanie jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu.

www.t-s-19.wz.cz

schron dła piechoty T-S 5 „U křížku“

Obiekt w trakcie rekonstrukcji z dostępną do zwiedzania wystawą poświęconą fortyfikacjom czechosłowackim, armii czechosłowackiej oraz losom pilotów i samolotom stosowanym podczas II wojny światowej. Bunkier wybudowano w 1937r. na wschodnim grzbiecie Jestřebích hor, na prawym skrzydle planowanego fortu artyleryjskiego Jírova hora.

www.ts5.estranky.cz

schron dła piechoty R-S 74 „Na Holém“

Schron piechoty usytuowany bezpośrednio przy parkingu grupy warownej Hanička. Jego zwiedzanie można połączyć z wizytą w tej twierdzy. W czasach kryzysu monachijskiego obiekt w pełni wyposażono i uzbrojono w działa przeciwczołgowe i karabiny maszynowe. Wnętrza schronu nie są udostępnione, mimo to jednak warty jest obejrzenia ze względu na to, że zachował się w doskonałym stanie. Przy schronie zachował się także rów przeciwczołgowy. Odnowiono również system barier przeciwczołgowych.

www.kvh-praha.cz

schron lekki wz.37 w Babí kolo Náchoda

Schron lekki wz. 37 typ D2. Obiekt zrekonstruowano do stanu z 1938 r. - wnętrze kompletnie wyposażone w sprzęt i uzbrojenie. Obsługa bunkra w historycznym umundurowaniu.

www.brezinka.cz

lekkie fortyfikacje w Górach Jastrzębich

Linie lekkich umocnień znajdowały się wzdłuż całej granicy. Zwiedzić można zachowane i wyremontowane obiekty wzór 37 w Górach Jastrzębich, pomiędzy Zbečníkem k. Hronova i Odolovem, gdzie w drugiej linii towarzyszyły ciężkim umocnieniom. Wyremontowane obiekty znajdują się na przykład koło schronu piechoty T-S 20 „Pláň“, gdzie zachował się również rów przeciwczołgowy oraz okopy łączące poszczególne obiekty.

www.t-s20.unas.cz

lekkie fortyfikacje w Górach Orlickich

Zwiedzając Góry Orlickie, trudno nie zauważyć betonowych obiektów przedwojennych fortyfikacji czechosłowackich. Oprócz dużych twierdz noszących znane nazwy, umieszczonych na grzbietach gór, w lasach są także ukryte setki tzw. ropików – lekkich bunkrów, które budowano tu w kilku etapach. Dzięki fascynatom wiele z nich już zostało udostępnionych do zwiedzania lub będą udostępnione wkrótce.

Kraj Kralowehradecki