Vestingwerken uit de periode van de Eerste Tsjecho-Slowaakse Republiek

De legerleiding was voornemens een aaneengesloten linie van objecten uit gewapend beton te bouwen, bewapend met mitrailleurs en kanonnen, die elkaar dekking zouden geven door opzij te schieten. De hele grens van de Tsjecho-Slowaakse Republiek, die voor verdediging een nogal moeilijke vorm had, zou tegen Duitsland en later ook Oostenrijk, Hongarije en Polen een zone van lichte vestingwerken beschermen, en daar, waar de belangrijkste aanvallen werden verwacht, een zone van zware vestingwerken, op de meest kritische plaatsen ondersteund door zgn. artillerieforten. Ondanks het koortsachtige tempo van de aanleg tussen 1935 en 1938 werden de oorspronkelijke plannen echter niet waar gemaakt. Toch zijn er bijna 10 000 lichte en 265 zware bunkers voltooid en men was begonnen aan 9 forten. De sterkste vestingen zouden vooral aan de noordgrens met het toenmalige Duitse Silezië worden gebouwd, vanaf het Reuzengebergte tot de regio Ostrava, daarom is het geen toeval dat een groot deel van de bewaard gebleven objecten juist op het grondgebied van het Gewest Hradec Králové ligt.

Aan de grensverdediging werd met groot enthousiasme gewerkt, en hoewel onvoltooid, werd het na een uitstekend uitgevoerde mobilisatie in 1938 door Tsjecho-Slowaakse soldaten bemand die klaar stonden hun land te verdedigen tegen het fascistisch gevaar. Op 30 september 1938 werd echter het Verdrag van München ondertekend, waarmee de Europese mogendheden Tsjecho-Slowakije opdroegen het grensgebied, waar overwegend Sudeten Duitsers woonden, aan Hitler af te staan. De Tsjecho-Slowaakse regering, verraden door haar tot dan toe bondgenoten – Frankrijk en Groot-Brittannië, werd gedwongen in het belang van de „redding van de vrede in Europa“ akkoord te gaan met het dictaat van München en het grensgebied af te staan, inclusief de vestingen, ten gunste van Duitsland. De weg naar de Tweede Wereldoorlog was geopend…

Niemand kan zich in de gevoelens van de teleurgestelde soldaten indenken; zij moesten de vestingwerken zonder gevecht verlaten. Het Duitse leger, na de bezetting van het Sudetenland, testte op de verkregen objecten haar wapens en tactiek, maar eerlijk gezegd zonder groot succes. De Duitsers haalden in elk geval van vele vestingen de gepantserde koepels en schietgaten weg. De verlaten objecten raakten in verder verval na WO II. In 1969 werd het fort Dobrošov als eerste vestingwerk voor bezichtiging toegankelijk gesteld. Sinds de omwenteling in 1989 werken in Tsjechië honderden enthousiastelingen aan het herstel van ook andere objecten van de grensversterking. Zij willen graag de onvervulde dromen van de bouwers laten herleven, de vastberadenheid van de soldaten toen en ook het verraad van het land. Vrijwilligers van de Club van militaire geschiedenis, samen met andere enthousiaste liefhebbers, investeren hun tijd en vaak ook eigen geld in de reparaties en hebben er voor gezorgd dat er al enkele musea zijn geopend en enkele vestingwerken zijn gered en te bezichtigen.

Lichte objecten

Licht object model 37 – de beroemde zogenaamde „řopík“. Na te hebben geëxperimenteerd met objecten van model 36, werd als standaardmodel voor de bunkers van de lichte verdedigingszone model 37 aanvaard, ontworpen in enkele varianten (mod. 37 A, B, C, D en E). Deze bunker voor 7 soldaten was bedoeld voor het voeren van mitrailleurvuur, overwegend naar de zijkant, in de richting van andere vergelijkbare objecten. Aan de kant waar vandaan de vijandige aanval zou komen, was de dikste wand van de bunker gebouwd, zonder schietgaten, maar nog extra beschermd door een stenen wal. Het plaatsen van bunkers met het geweervuur gericht naar de zijkant maakte het voor de vijand onmogelijk een effectieve kanonnade tegen de kwetsbare schietgaten of bunkeringang te voeren. Dit geniale vestinkje moest in staat zijn een voltreffer door een granaat tot 100 mm kaliber te weerstaan.

Deze bunkers werden in aaneengesloten rijen gebouwd, op een afstand van 150 – 400 m van elkaar in een rij (linie). Op een open terrein werden twee rijden gebouwd en op gevaarlijke plaatsen zelfs vier rijen.

De benaming „řopík“ komt van de afkorting van de Directie van versterkingswerken (Ředitelství opevňovacích prací = řop), die belast was met het toezicht op de bouw van de bunkers.

Honderden van dergelijke objecten zijn in het Adelaarsgebergte en het Jestřebí-gebergte te zien, maar ook op de bergkammen van het Reuzengebergte.

Zware objecten

Ook de zware objecten zouden het vuur naar de zijkant richten. De aaneengesloten linie van zware bunkers moest de opmars van Duitse legers naar het binnenland langdurig kunnen tegenhouden. Het belangrijkste object van zware vestingen was de zgn. landmachtbunker (voor voetvolk), bestemd voor 10-40 militairen bewapend met zware mitrailleurs en kanonnen. Dit object had in de regel een ondergrondse verdieping, met kwartieren voor de soldaten, opslagkamers en een bovengrondse etage met schietkamers. Het vuur zou zowel vanuit de schietgaten als vanuit de gepantserde koepels op de bunkers gevoerd worden. Deze objecten beschikten over meerdere technisch perfect geconstrueerde voorzieningen, inclusief een eigen bron van water, een systeem ter ventilering van afvalgassen bij geweervuur, of bijvoorbeeld ook voor een toen nog ongewone WC met spoeling.

Het gevecht kon lang duren, daarom hadden soldaten goede voorraden van munitie en etenswaren ter beschikking. De bunker van de hoogste afweerklasse was tegen kaliber 420 mm bestendig, waarbij de meeste toen gangbare geweren van het Duitse leger van een tien keer kleiner kaliber waren voorzien.

De landmachtbunkers maken soms een deel uit van forten, soms zijn het zelfstandige objecten van het zware vestingwerk – bijv. in de zgn. afsluiting van het Jestřebí-gebergte (bij Odolov), bij Náchod (Březinka) of bij Rokytnice v Orlických horách.

Artillerieforten

Voor het voeren van grof geschut tegen oprukkende vijandige legers waren zgn. artillerieforten bedoeld. Het waren groepen van vestingen uit gewapend beton, die een cirkelverdediging mogelijk maakten. Naast de landmachtbunkers hoorden ook speciale objecten bij het systeem: artilleriebunkers voor verdragende houwitsers, draaibare artillerietorens en bunkers met mijnwerpers. Alle objecten waren onderling doorverbonden via een uitgestrekt systeem van ondergrondse gangen, met opslagkamers en accommodatie voor soldaten. De forten zouden door honderden soldaten verdedigd worden die - volledig belegerd - enkele maanden weerstand konden bieden.

In de linie van zware fortificatie, vanaf Trutnov tot Ostrava, zouden in totaal 13 artillerieforten worden gebouwd, waarvan 7 op het grondgebied van het Gewest Hradec Králové. Het grootste fort, Babí bij Žacléř, was in staat in één minuut 243 schoten af te vuren, uit in totaal tien houwitsers.

Geen van de artillerieforten is compleet afgebouwd (twee zijn zelfs helemaal niet aangelegd). In het Gewest Hradec Králové zijn de vestingwerken Hanička en Skutina in het Adelaarsgebergte, Dobrošov bij Náchod en Babí bij Trutnov te bezichtigen.

Vesting Babí (Stachelberg)

Van het geplande grootste fort van de Tsjecho-Slowaakse verdedigingslinie werd maar één object werkelijk afgebouwd, de landmachtbunker T-S 73. In het interieur zijn exposities van vestingwerken te bezichtigen, ook een deel van de ondergrondse vertrekken van het fort en een bunker - „řopík“ model 37 type A-160 zijn toegankelijk voor publiek.

www.stachelberg.cz

Vesting Dobrošov

Sinds 1969 is het fort geopend voor publiek – om precies te zijn, het artilleriefort N-S 75 "Zelený", landmachtbunker N-S 72 "Můstek" en een gedeelte van de aangelegen ondergrondse vertrekken (munitieopslagplaats, kazerne). In het belangrijkste gebouw is een permanente tentoonstelling van het Tsjecho-Slowaakse leger in de tijd van de zgn. Eerste Republiek (1918-1938).

www.pevnost-dobrosov.kvalitne.cz

Vesting Hanička

Het artilleriefort van de jaren 30 vorige eeuw werd vijftig jaar later tot een antiatoom schuilplaats en een moderne commandopost verbouwd. Voor bezoekers is het ondergrondse gedeelte van het fort toegankelijk, verder de artilleriebunker en landmachtbunker (voor voetvolk). In het gebouw waar de ingang is, kan men een tentoonstelling van wapens en militaire techniek bezichtigen.

www.hanicka.cz

Vesting Skutina

Vanaf 2000 is één van de twee voltooide bouwwerken van het fort geopend voor bezoekers – de landmachtbunker N-S 48 „U stodol“. Behalve de twee verdiepingen van het object kan men ook de omvangrijke ondergrondse vertrekken en gangen bezoeken.

www.tvrz-skutina.cz

Landmachtbunker N-S 84 „Voda“

Een recent geopend object dat bij de zware vestingwerken behoort en deel uitmaakt van de "Schans van vestingwerken in Běloves". Tentoonstelling van unieke voorwerpen zoals wapens, uniformen en uitrusting en een videoprojectie. De bunker is gemakkelijk bereikbaar vanuit de winkelcentra in Náchod-Běloves. Dankzij de ligging en dankzij het feit dat het een laag object is met slechts één verdieping, is de toegang volledig drempelloos.

www.brezinka.cz

Landmachtbunker Březinka

Het object N-S 82 “Březinka” boven Náchod hoort bij de zware vestingwerken en is volledig in parate staat, inclusief een origineel vestingkanon. De "Schans van vestingwerken in Běloves" is een project dat een complex overzicht wil geven van de objecten van de zware en lichte vestingwerken van een gedeelte van de versterkingslinie langs de staatsgrens.

www.brezinka.cz

Landmachtbunker N-S 71 „V sedle“ (KAHAN III)

De landmachtbunker in de buurt van de vesting Dobrošov heeft een aparte geschiedenis. Dit object van de vooroorlogse verdedigingslinie werd in verband met de bouw van een antiatoom schuilplaats in het fort Hanička in 1986-1989 verbouwd, onder de schuilnaam Kahan, tot een verbindingscentrum van de Geheime Dienst van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Nu wordt hier door de Club van de Tsjecho-Slowaakse vestingwerken „Montace“ een museum van de koude oorlog onderhouden.

www.kahan3.wz.cz

Landmachtbunker Odolov

Een zelfstandige tweezijdige landmachtbunker, gebouwd in de buurt van het dorp Odolov in het bergmassief van het Jestřebí-gebergte als een object van 1e graads bestendigheid. De bunker wordt geleidelijk ingericht ter bezichtiging, men is een kleine militair-historische expositie aan het voorbereiden, waar documenten, munitie en wapens te zien zullen zijn.

www.t-s26.cz

Landmachtbunker T-S 19 „Turov“

Een zelfstandige landmachtbunker in het Jestřebí-gebergte, die samen met het volgende object T-S 20 de weg Stárkov – Červený Kostelec verdedigde. Tijdens de Duitse bezetting van het land werd het object onderworpen aan een bestendigheidstest en was daarom aanzienlijk beschadigd. Op dit moment wordt de bunker gereconstrueerd op kosten van de locale Club van militaire geschiedenis. Bezichtiging is mogelijk na een voorafgaande afspraak.

www.t-s-19.wz.cz

Landmachtbunker R-S 74 „Na Holém“

Deze landmachtbunker ligt direct bij de parkeerhaven van het artilleriefort Hanička, men kan dus gemakkelijk beide bouwwerken van de grensversterking bezichtigen. Dit vestingwerk werd tijdens de zgn. München-crisis (vóór WO II) volledig uitgerust en bewapend met antitank kanonnen en mitrailleurs. Het interieur is niet toegankelijk, men kan de bunker alleen van buiten zien, maar ook dat is de moeite waard, omdat de buitenkant uitzonderlijk goed bewaard is gebleven. Bij de bunker is ook een antitank greppel bewaard gebleven en het systeem van antitank hindernissen is gereconstrueerd.

www.kvh-praha.cz

Lichte objecten van de vestingwerken in het Jestřebí-gebergte

De linies van de lichte vestingwerken bevonden zich langs de hele staatsgrens. U kunt de bewaard gebleven en gereconstrueerde bunkers van het model 37 in het Jestřebí-gebergte bezoeken, tussen Zbečník bij Hronov en Odolov, waar deze bunkers de tweede zone vormden, achter de zware vestingwerken. Gereconstrueerde objecten zijn bijvoorbeeld bij de landmachtbunker T-S 20 „Pláň“ gelegen, waar ook een antitank greppel bewaard gebleven is, samen met de loopgraven die individuele objecten met elkaar verbonden.

www.t-s20.unas.cz

Lichte objecten van de vestingwerken in het Adelaarsgebergte

Bij een bezoek aan het Adelaarsgebergte (Orlické hory) vallen de betonnen objecten van de Tsjecho-Slowaakse vooroorlogse verdedigingslinie altijd op. Naast de welbekende grote vestingwerken vindt men op de bergkammen en in de bossen ook honderden verscholen zgn. „řopíks“ – lichte bunkers die hier in meerdere zones gebouwd zijn. Een aantal is al door enthousiastelingen toegankelijk gemaakt voor bezoekers of wordt het binnenkort.

Gewest Hradec Králové