Grody

W czasie, gdy ludzie w celu zapewnienia sobie wyżywienia zaczęli odchodzić od polowań i zbieractwa, a coraz częściej zajmowali się rolnictwem, pojawiła się potrzeba obrony własnych siedlisk przez ewentualnymi napastnikami. W epoce kamiennej wokół pierwszych siedlisk powstawały ogrodzenia, które uniemożliwiały niekontrolowany wstęp na teren osady. W epoce brązu i żelaza budowano już bardziej przemyślane obiekty obronne, różnego rodzaju umocnione osiedla i kryjówki, które nazywamy ogólnie grodami. Grody wykorzystywały naturalne ukształtowanie okolicznych terenów, często powstawały na szczytach wzgórz lub na wzniesieniach chronionych przez strome zbocza oraz na cyplach rzek. Te umocnione miejsca służyły mieszkającym tam ludziom, a w razie zagrożenia wojennego także pozostałym członkom plemienia jako schronienie. Dopiero z nadejściem ciemnego średniowiecza grody przekształcały się w siedziby elity społecznej, a wiele z nich przebudowano na pierwsze kamienne warownie.

Do typowych elementów umocnień dawnego grodu należą rów i wały, wielokrotnie zbudowane w kilku rzędach. W odróżnieniu od warowni, z kamienia budowano tylko czołowy mur wału ziemnego, który był często przekładany lub umacniany drewnianą konstrukcją. Na szczycie wałów, a czasami też przed rowem, stała ochronna palisada. Ważnym miejscem umocnień były bramy, często zbudowane w sposób bardzo przemyślany.

Po tych umocnionych osadach pozostały w terenie w różnym stopniu zachowane pozostałości. Na terenie Kraju Kralowehradeckiego udokumentowano i zbadano co najmniej 32 grody pochodzące z różnych okresów, najwięcej z epoki brązu i z czasów wędrówki Słowian, które nazywa się nawet "okresem grodów". Wiele umocnień zostało jednak zniszczonych w czasach budowy średniowiecznych warowni (Opočno, Potštejn, Náchod) albo w trakcie stopniowego przekształcania w średniowieczne miasta (Jaroměř, Hradec Králové, Nové Město nad Metují). Jednym z największych zachowanych grodzisk w środkowej Europie jest wschodnioczeski Češov. Wały okalające dawny gród jeszcze dziś sięgają wysokości kilku metrów i stanowią imponujący widok. Wrażenie będzie jeszcze większe, gdy uświadomimy sobie, że ogrome masy ziemi i kamieni przenoszono ręcznie, wykorzystując tylko prymitywne narzędzia.

Wśród kolejnych ciekawych miejsc jest Kal oraz grodzisko w Ostroměřu. Połowa grodzisk Kraju Kralowehradeckiego znajduje się na terenie Czeskiego Raju, uzupełniając ofertę historycznych obiektów turystycznych – pałace-zamki-grodziska.

Češov

Češovskie grodzisko od dawna wzbudza podziw swoją potęgą i długością umocnień. Należy do najlepiej zachowanych umocnionych siedlisk w Czechach. Umocnienia na łącznej powierzchni 53 ha składały się z kilku wewnętrznych i zewnętrznych murów, które dzielą cały obszar. Wał zewnętrznych murów ma nawet dziś wysokość około 11 metrów, natomiast rów pod nim ma 2-3 m głębokości. Początkowo prehistoryczny gród był zasiedlony i przebudowany przez Słowian, prawdopodobnie służył jako graniczna twierdza plemienna wschodnioczeskich Chorwatów przeciwko Zliczanom. Dziś do tego miejsca najlepiej dostać się od strony miejscowości, w której znajdują się również tablice informacyjne. Z tej strony również najlepiej widoczne są potężne rozmiary umocnień.

Skały Prachovskie

Na terenie skalnego miasta powstał kompleks z udokumentowanym osadnictwem słowiańskim, obejmujący wiele umocnionych miejsc. Zespół grodów położony był wśród rozczłonkowanego terenu, a na ich usytuowanie wpłynęło także ukształtowanie skał z piaskowca. Rozległy system fortyfikacyjny połączony był z blokami skalnymi, a ważne przejścia do skał zatarasowane były bierwionami. Dominującym grodem był Starý Hrádek znajdujący się w centralnej części kompleksu, inne to np. Plecháč, Přední Točenice lub gród Na Vrších. Bardzo mocno umocniona była przełęcz tzw. Prachovské sedlo. Zbudowane tam wały miały bronić przed atakiem od południowego-wschodu. Funkcję umocnień spełniały nie tylko zwykłe nasypy, ale przede wszystkim mury z drewnianą konstrukcją kratownicową, wzmocnioną od zewnątrz kamiennym murem.

Markvartice – Šance

Na południowy-wschód od Markvartic znajdują się czworokątne wały budowane przez Celtów w okresie lateńskim – jest to jedno z niewielu zbadanych miejsc tego typu. Takie wały służyły prawdopodobnie jako miejsce kultu i miejsce zgromadzeń. Można przypuszczać, że miały też związek z paleoastrologią. Wały w Markvarticach zbudowano bowiem w miejscu, skąd w równonoc wiosenną i jesienną można obserwować wschód Słońca bezpośrednio nad szczytem Veliš, który stanowi dominantę całej okolicy. Z dawnych umocnień zachował się w dobrym stanie tylko południowy wał, liczący ponad 3 m wysokości. Znaleziono tu również ślady okazałych budowli oraz dowody wskazujące na odbywanie obrzędów kultowych.

Vesec u Sobotky – Poráň

Grodzisko Poráň jest ciekawie położone na ostrym skalistym cyplu, wznoszącym się do wysokości 40 m nad doliną Plakánek i potokiem Klenice. Prostopadłe urwiska z piaskowca zamykają teren dawnego grodu z północnej, zachodniej i południowej strony. Jedyna droga dostępu prowadzi ze strony wschodniej, a więc należało tam zbudować umocnienia składające się z dwóch nasypów uzupełnionych rowem. Umocnienia wykorzystywali w epoce brązu Celtowie, a później też Słowianie. Wizytę w tym miejscu można sobie uatrakcyjnić zwiedzeniem rezerwatu przyrody w dolinie Plakánek.

Kal - Vala

Niedaleko zamku Pecka, na południe od miejscowości Kal, na wysokim wzgórzu zachowały się pozostałości potężnego grodu. Znaleziono tu przedmioty pochodzenia awaryjskiego. Umocniony teren obejmował wzniesienia o nazwie Vala i Hradiště i zajmował powierzchnię ponad 30 ha. Do grodziska najlepiej dotrzeć od północnej strony, gdzie w miejscu dawnej bramy znajduje się wejście do centralnej części kompleksu. W północnej części wzniesienia Vala najlepiej widać pozostałości imponującego umocnienia, składającego się z rowu i wału z czołową kamienną ścianą. Z pozostałych stron umocnienia były mniej widoczne, szczytowy płaskowyż był dobrze chroniony przez urwiska wysokie na 100 m. Gród został zbudowany w epoce brązu, a później przebudowany przez Słowian.

Ostroměř - Hradišťko

Na cyplu wznoszącym się nad rzeką Javorka, na wschodnich obrzeżach Mlázovickiego Chlumu zbudowano w drugiej połowie IX wieku duży gród (30 ha), będący jedną z siedzib slawnikowskiego rodu Chorwatów. Zamieszkiwany był aż do XII wieku, co potwiedzają badania archeologiczne, w trakcie których znaleziono wiele obiektów w postaci wgłębionych i drewnianych domostw. Potężne umocnienia z rowem o szerokości do 16 m i wałem sięgającym 10 m wysokości są najlepiej zachowane od strony zachodniej i północno-wschodniej. Wewnątrz grodziska, w jego najwyższym punkcie, znajduje się mniejszy umocniony wewnętrzny teren, tzw. akropol, obecnie rozgraniczony pozostałościami wałów z rowem. Mury akropolu, który prawdopodobnie był siedzibą władcy, miały początkowo chyba 2,5 m szerokości oraz kamienny mur z zewnętrznej strony.

Konecchlumí - Hůra

Niewielkie grodzisko, chronione przez wał i rów, znajduje się na zachodnim końcu podłużnego grzbietu Hořický Chlum. Znaleziska datują go na starszą epokę żelaza oraz celtycką kulturę halsztacką. Najbardziej wyraźne pozostałości umocnień zachowały się po stronie zachodniej, przede wszystkim zaś po stronie wschodniej, gdzie widoczny jest rów, a resztki wałów sięgają 1,5 m wysokości. Grodzisko znajduje się niedaleko nad tzw. Konecchlumską Mogiłą – pomnikiem Viléma Konecchlumskiego, którego stracono na placu Staromiejskim w Pradze w 1621 roku.

Nové Město nad Metují

Już dawna nazwa miasta – Hradiště nad Metují (Grodzisko nad Metują) wskazuje, że powstało ono w miejscu dawnej prehistorycznej twierdzy. Miasto założono w 1561 roku na wysokim urwisku wznoszącym się nad rzeką Metuje na ruinach tego umocnionego grodu pochodzącego z epoki brązu. Kolejne grodzisko kultury śląskoplatenickiej z tego samego okresu zachowało się do dnia dzisiejszego w postaci rowu i sześciometrowego nasypu położonego około pół kilometra na wschód od centrum obecnego miasta. Wał grodu był z przedniej strony wzmocniony kamiennym murem zbudowanym z opoki – występującej lokalnie skały.

Habřina – Prašivka i Neznášov

Koło miejscowości Habřina znajdują się resztki dwóch grodów pochodzących z różnych okresów. Na wschód od wsi, w miejscowości Prašivka znajduje się grodzisko pochodzące ze starszego okresu halsztackiego. Płaskie wzgórze było na powierzchni niemal 2,5 ha umocnione wałem i murem z palisady. Kolejny gród z epoki brązu stał na wzgórzu Vražba na północ od miejscowości. Nad stromymi zboczami opadającymi ku potokowi Hustířanka usypano wał, podobnie jak w przypadku drugiego grodu wzmocniony palisadą z pionowych i skośnych pali. W miejscu dawnego akropolu grodu stanął później średniowieczny zamek Neznášov (Rotmberk).

Hradec Králové

Na wzgórzu wznoszącym się na północny-wschód od zbiegu Łaby z Orlicą, w miejscach obecnej starówki, już w epoce kamiennej stało umocnione osiedle. W starożytności umocnienia te kilkukrotnie wykorzystywano i przebudowywano. Największy rozkwit grodu nastąpił w epoce brązu, wówczas jego powierzchnia zajmowała 12 ha. Uważany jest za centrum tzw. kultury łużyckiej. Umocnienia składały się z rowu i wału z palisadą, później z nasypu wzmocnionego drewnianą konstrukcją. W słowiańskim "okresie grodów" teren umocniono murem o konstrukcji kratownicowej i kamiennym murem z opoki na przodzie. Teren dawnego grodu w XIII wieku całkowicie zasłoniła budowa średniowiecznego miasta, a później twierdza barokowa.

Kraj Kralowehradecki